Natura przyszłości | O nadziei radykalnej | Magdalena Barbaruk
„Conrad na fali” towarzyszy całorocznemu cyklowi rozmów Grzegorza Jankowicza z wybitnymi pisarzami i humanistami zatytułowanemu „Natura przyszłości”. W podkaście podejmujemy zarysowane w rozmowie wątki i tematy, wraz z zaproszonymi gośćmi szukamy dla nich nowych kontekstów. Dyskutujemy o ważnych problemach współczesności. Pierwszy odcinek opowiada o „nadziei radykalnej” - koncepcji filozoficznej Jonathana Leara, z którym rozmawiał Grzegorz Jankowicz w ramach całorocznego cyklu spotkań „Natura przyszłości”. Można go zobaczyć na FB Festiwalu Conrada, Tygodnika Powszechnego, Lubimy Czytać, PLAY KRAKÓW, oraz na YT KBF. Amerykański uczony, badając historię północnoamerykańskiego narodu Wron, zwrócił uwagę na szczególną strategię kulturową, którą obrali jego członkowie. Kolonialna ekspansja zachodniej cywilizacji doprowadziła do zniszczenia ich tradycyjnej formy życia, opartej na polowaniach i walce. Zepchnięci do rezerwatu, boleśnie doświadczyli kresu dotychczasowych wartości, nadających sens ich egzystencji. Jednak na przełomie XIX i XX wieku, pod kierunkiem wodza Wiele Przewag, Wrony weszły na drogę, dzięki której potrafiły przetrwać czas kulturowej katastrofy, twórczo przekształcając kluczowe elementy swojej dawnej kultury. Aby tego dokonać, niezbędna była właśnie nadzieja radykalna - gotowość do skoku w nieznane, wiara w istnienie nierozpoznanego jeszcze dobra, które może, ale nie musi nadejść w przyszłości. Ta postawa w praktyce przełożyła się na wykrzesanie olbrzymiej, kulturotwórczej siły, bez której Wrony byłyby skazane na marazm życia w skansenie. Wiele Przewag - właśnie ze względu na swoją mężność w mierzeniu się z nieznanym - nazywany jest „poetą”, czyli człowiekiem, który potrafił przekroczyć horyzont własnego świata i pchnąć kulturę w nową stronę. Gościem odcinka jest Magdalena Barbaruk, doktor habilitowana Uniwersytetu Wrocławskiego, kulturoznawczyni, naukowo zajmująca się potencjałem literatury w kształtowaniu sposobów życia i „mapowaniu” przestrzeni. Aleksandra Wojtaszek i Michał Sowiński w rozmowie z badaczką analizują uniwersalny charakter koncepcji Leara, wychodząc z założenia, że spustoszenie kulturowe, jakiego doświadczyły Wrony, może przytrafić się każdemu z nas. Barbaruk argumentuje, że nadzieja radykalna to postawa mająca zastosowanie w najróżniejszych kontekstach i realiach. Gotowość do przekraczania ograniczeń skostniałej, a przez to wyjałowionej kultury, pozwala wykrzesać nową energię tam, gdzie zniknęła nadzieja, że coś nowego może się jeszcze wydarzyć. To także gest etyczny - przyzwolenie na inność, której pojawienie się pozwala spojrzeć na świat z nieznanej wcześniej perspektywy. Postaci podobnych wodzowi Wiele Przewag można szukać także w polskiej kulturze. Barbaruk wskazuje Olgę Tokarczuk właśnie jako „poetkę”, czyli postać zdolną do przekształcania zastałych tradycji i wytworzenia narzędzi do radzenia sobie z wyzwaniami współczesności. Świetnym tego przykładem jest powieść „Dom dzienny, dom nocny” - niezwykle udana próba przepisania śląskiej tożsamości. Śląsk w XX wieku doświadczył serii kataklizmów kulturowych, w wyniku których kolejne pokolenia osadników musiały szukać na własną rękę sposobów na oswojenie nowej ojczyzny. Nie dało się bowiem skleić okruchów martwych już od dawna tradycji. Trzeba było wynaleźć nową formę życia, która nie tylko korespondowałaby z eklektycznym pejzażem kulturowym Śląska, ale również potrafiłaby wykorzystać tkwiący w jego fragmentarycznościach potencjał.